Tuvalet eğitimi, çocuğun ebeveynleri veya bakım vereninden bağımsız olarak kendi başına bir beceriyi kazanması, uyku halinde veya uyanıklılık durumunda dışkı ve idrar kontrolünü sağlayarak, herhangi bir anımsatıcı faktör olmadan tuvalete giderek gereksinimini gidermesi olarak tanımlanabilir. Tuvalet eğitimi çocuk gelişiminde hem çocuğun ruhsal iyiliği hem de sosyal iyiliğinin tam ve mutlak olması için önemli bir basamaktır.
Eğitime hazır mısın?
Tuvalet eğitimine çocuğun ve bakım veren kişilerin hazır olduğu bir dönemde başlamak çok önemlidir çünkü tuvalet eğitimi sırasında bakım vereni başarıya ulaştıracak en önemli davranış şekli; sabır ve iyi bir gözlemci olmaktır.
Çocuk eğitime hazır mı?
Çocuk içinse tuvalet eğitimi becerisini kazanmaya hazır olmak; fizyolojik olarak kas gelişiminin tamamlanmış olması, gelişimsel olarak kendini ifade becerilerinin kazanılmış olması ve psikolojik olarak sağlıklı bir döneminde olması demektir. 24-36 ay çocuğun tuvalet eğitimi için uygun ve hazır olduğu dönemdir. Çocuk, mesane sfinkter kaslarının kasılmaya başladığını 24. Ayı doldurduktan sonra idrak etmeye başlar.
Her ne kadar çocuklar daha öncesinde tuvaletlerini çeşitli şekillerde göstererek ifade etseler de bu bilinçli bir gösterge sayılmaz. Çünkü gelişimsel açıdan bakıldığında tuvalet ihtiyacını giderebilmenin öncelikli koşullarından biri mesane sfinkter kaslarının gelişmiş olmasıdır. Bununla beraber çocuğunuzun tuvalet eğitimine hazır olduğunu gösteren işaretleri de takip etmekte yarar vardır. Mesane kas kontrolünün gelişip gelişmediğini anlamanın en iyi yollarından biri yaklaşık 2 saat bezinin kuru kalmasıdır. Çocuğunuzun; tuvaletini yapma aralıkları uzadıysa, öngörülebilir zamanlarda tuvaletini yapmaya başladıysa, tuvaletini yaparken saklanma, ıkınma gibi göstergeler belirgin hale geldiyse birinci adımı karşıladığını söyleyebiliriz. Örneğin; tuvaletini yaparken gizleniyor, tuvaletini yapmadan önce ‘kaka’ / ‘çiş’ diyor, alt ıslatmaları 2-3’er saat aralıklarla gerçekleşiyor olabilir.
Tuvalet eğitimine başlarken ilk adımda beklenen, çocuğun kendisini ifade etmesi ve tuvalet ihtiyacını hal ve hareketleriyle, sözel ve bedensel olarak dile getirmesidir. Bu dönemde çocuğunuza bir lazımlık alabilir, tuvalet kullanma alışkanlığındaki ilk basamağında ona yardımcı olabilirsiniz. Yine aynı şekilde klozetin üzerine yerleştirilen çocuklar için tasarlanmış, renkli, yumuşak, çocuğun ilgisini çekebilecek ve en önemlisi çocuğun rahatlıkla oturabileceği klozet kapaklarından faydalanılabilir.
Tuvalet eğitiminin devamı nasıl olmalı?
Tuvalet eğitimine başlandığı andan itibaren gece ve gündüz çocuğun altına bez bağlanması bırakılmalıdır çünkü çocuğun algısında bez kullanımı yetişkinlerin düşüncesinin aksine farklıdır. Gündüz tuvalet eğitimi devam ederken, gece bez bağlanması çocukta gündüzleri sıkı takipte ancak geceleri bağımsız hissiyatını oluşturulabilir. Bu da etkili bir tuvalet eğitimi için son derece kafa karıştırıcı eylem olacaktır. Bakım veren bu konuda da tutarlı olmaya özen göstermelidir. Çocuk, tuvalet eğitimini reddederse bakım veren bu konuda ısrarcı ve baskıcı olmamalı, sabırla çocuğu gözlemlemeli ve takip etmelidir. Bakım verenin tam tersine, tuvalet eğitimini reddeden çocukta baskıcı ve ısrarcı davranışlar çocuğun psikolojik gelişiminde baskı oluşturarak çocukluk dönemi travması oluşturabilir. Çocuk; anksiyetesi yüksek, kaygılı bir kişi olur. Buna bağlı olarak başka davranış sorunları da oluşabilir. Alt ıslatma, kaka kaçırma kalıcı olabilir. Kekemelik, agresiflik, uyum güçlükleri, sosyal fobi gibi sorunlar tabloya eşlik edebilir, çocukta depresyon gelişebilir.
Her çocuk farklı ve biriciktir buna bağlı olarak her çocuğun gelişimini tamamlama hikayesi de farklıdır. Her çocuğun fiziksel ve mental olarak gelişimi farklı olduğu için de ebeveynlerin çocuklarına karşı 24-36 ay arasında dikkatle gözlem yapmaları ve en uygun zamanda uygun davranışlar ile baskı kurmadan çocuğa yaklaşarak tuvalet eğitimini vermeleri gerekmektedir.
Sosyal Hizmet Uzmanı
Fatma Büşra Şenay